terça-feira, julho 15, 2003
POESIA
Lugares de Rosalía
Carmen Blanco
A CASA E MÁIS ALÁ DA CASA
"Na vila coruñesa de Padrón, na antiga aldea da Matanza e na vella horta da Paz, xusto ao lado da vía do tren, nas orelas do Sar, encontrase a Casa Museo Rosalía de Castro, hoxe sede tamén da Fundación do seu nome e do Centro de Estudios Rosalianos, que desde o 2000 edita a Revista de Estudios Rosalianos. A escritora morreu, como vivira os últimos anos da súa vida, nesta pequena casa situada ao pé do monte Meda ou Miranda, moi próxima á casa grande de Arretén da súa nenez e ascendencia materna, e non lonxana das Torres de Hermida en Lestrove nas que pasou estancias prolongadas e hoxe pode aloxarse quen viaxa. Contiguo a Padrón, en Iria Flavia, encóntrase tamén o encantador cemiterio de Adina por ela así cantado e que a albergou por un tempo, ata que os seus restos foron trasladados ao Panteón de Galegos Ilustres, no convento de San Domingos de Bonaval en Santiago de Compostela, a cidade máis evocada na súa obra, coa súa catedral, as súas pedras, as súas sombras, os seus soportais e os seus sitios especiais de San Lourenzo ou Conxo. Padrón e Compostela son, pois, os lugares centrais do culto rosaliano, aínda que os espacios vinculados á súa vida e á súa obra sexan tamén moitos outros e a turística ruta rosaliana conte xa entre eles tamén coa pequena casa paterna da aldea de Castro de Ortoño da súa nenez e as altas torres de Bastabales, coas campás da soidade que se escoitan en toda a comarca.
A que hoxe é Casa de Rosalia e se pode visitar non foi en vida propiedade da autora, pois Rosalía non tivo nunca casa propia en ningún dos sentidos e son numerosos os inmobles que se sabe que habitou -ademais dos citados - en Padrón, Santiago e A Coruña (nun deles está ubicado o restaurante "Casa Rosalía" nesta última cidade). Pasado o tempo, a casa na que a poeta morreu quedou en ruínas e foi o galeguismo resistente da posguerra franquista quen a adquiriu, a restaurou e fixo dela a súa casa, coa axuda dos Centros Galegos de América, instaurando ao mesmo tempo un culto populista baseado na galeguidade sentimental e tradicional, que conta con dúas efemérides esenciais, o 25 de xullo, Dia de Galicia, e o 15 de xullo, aniversario da morte. Grande parte da musa do pobo que foi Rosalia está sen dúbida recollida neste culto, como os rexistros máis variados da poeta poliédrica que tamén foi están contempladas nas publicacións e as novas actividades promovidas pola actual Fundación. Pero a intensa escritora e profundísima poeta que é non colle nesa casa e o lugar da súa poesía é un inmenso lugar sen lugar que vai moito máis alá da súa casa, abarcando todos os espacios que habitou a súa vida e habita a súa obra, e se hai que dicir un só sitio para ser o seu lugar, esse lugar é o mar, que, côas suas augas sem fondo como as da liberdade, foi o lugar que mais quixo esta súa filla do mar.
MUXÍA E FISTERRA
Mais Rosalía non foi nunca unha muller de mar, xeográfica e socialmente falando, pois a súa vida transcorreu fundamentalmente apartada da costa e dos portos. A súa existencia foi aldeá, de casa pequena ou casa grande; vilega, de pequena vila; e provinciana, de cidade e capital de provincias, respondendo a unha predilección pola tranquila medianía. Pero, igual que tivo a experiencia urbana madrileña da capital central -moi importante para a xestacion, conformación e sentido último da súa obra e para El caballero de Ias botas azules (1867)-, tivo tamén a vivencia mariñeira dos pequenos portos de Arousa e Fisterra, así como do gran porto da Coruña, en estancias máis ou menos prolongadas que Ile permitiron un coñecemento simpático da vida na costa atlântica desta Extrema Europa galaica e que tiveron tamén unha función nuclear na semente do seu fecundo mundo creativo. E, neste sentido, sen dúbida, é dunha transcendencia especial a súa presencia en Muxía en setembro de 1853, aos 16 anos, para asistir á Romaría da Virxe da Barca, en compañia de Eduarda Pondal, a irmã do outro gran poeta do Rexurdimento, Eduardo Pondal, morta a consecuencia do tifo contraído por ela e por Rosalía nesa vila, e quizá a inspiradora da emblemática "Carta a Eduarda" sobre "Las literatas" (1865), o noso primeiro cuarto propio.
0 contorno do mar de Muxía é un lugar apartado da costa atlántica no que mar e monte se xuntan conformando unha paisaxe agreste e salvaxe de extraordinaria beleza, perpetuamente moldelada e musicada polas mareas e o vento. Aquí hai puntos últimos tan só de pedra e auga, como a Punta da Barca, onde se ubica o santuario sobre un solo granítico de rochas peladas e inmensas pedras, flanqueado polo promontorio da Buitra con perforacións de grutas case inaccesibles como a Buserana. É tarnén, en consecuencia, un espacio especialmente duro para a vida das xentes que nel habitan. Por outra parte, é ademais este enclave un tramo de navegación perigoso que ten o seu centro no porto máis oceánico de Galicia, o de Muxía, situado na enseada e no istmo do mesmo nome, entre o cabo Touriñán ao sur -o punto galaico máis occidental- e o cabo Vilán ao norte. Porque Muxía está no trânsito da chamada Costa da Morte -que para os seus habitantes o é da vida- e que se prolonga máis alá de Touriñán ata o Cabo Fisterra e despois de Vilán ata Malpica de Bergantiños e conta cunha longa e reiterada historia de naufragios da que é recordatorio o Cemiterio dos Ingleses. Quizá por todas estas e outras moitas razóns é tamén Muxía un coñecido espacio sagrado desde tempos inmemoriais no que aínda hoxe teñen lugar rituais cristiáns vinculados ao ciclo mariano do mar e a peregrinación xacobea que transparentan outros pousos precristiáns múltiples e evidentes derivados do culto ás pedras e ás augas. Neles mestúranse, en simbiose, complexos mitos de mar, vida e morte relacionados con santos predicadores, navegacións marabiIlosas e máxicas mulleres mariñas protectoras.
Sen a estancia da que vimos falando non se explicarían nin o poema sobre a romaría da Nosa Señora da Barca, incluído en Cantares gallegos (1863) nim tampouco se explicaría a novela La hija del mar (1859), ambientada explicitamente na comarca de Fisterra, na vila de Muxía, a localidade próxima de Moraime, os pequenos portos máis esquecidos e agrestes aos que se alude sen nomealos -Camelle, Arou ou Merexo- e o mar aberto da inmensa praia do Rostro final, localizado no extremo do cabo do mundo no que se suicida Esperanza, a filla do mar. Pero, sobre todo, mostra unha vivencia profundísima da paisaxe material e humana deste territorio perdido, deserto e desolado que plasma con rebordante interiorización romântica, deixándonos -se a despoxamos de certos excesos de retórica declamatoria- unhas imaxes espléndidas da desnudez destas paisaxes exteriores e interiores extremas. A súa terrible grandeza, que fascina e espanta, plasmouna magnificamente na figura do león, que, durmido ou desperto, é, á vez, o mar, a terra e o pirata protagonista, unha imaxe que sem dúbida lle foi inspirada polas formacións zoomórficas das grandes pedras que poboan esta costa e polas formas da propia costa e pólos movementos das ondas e polos ruxidos do mar. (...)
0 MAR DO DESEX0
"Mar" foi a última palabra que pronunciou na súa vida, xusto antes de morrer. "Abre esa ventá, que quero ver o mar" foron todas as súas últimas palabras dixidas á súa filla primoxénita. E, polo tanto, o mar foi tamén o seu último desexo. No momento último quixo ver o mar. E cremos que, de feito, o viu cos visionarios ollos do desexo. Pero é que, ademais, tamén vira o mar cos ollos do corpo cumprindo así seus últimos desexos. Pouco antes de morrer foi ao pequeno porto de Carril, moi preto de Padrón, a contemplalo e sentilo en compañiaa dos seus, especialmente, coa caída do sol. Os seus aires forou o bálsamo vivificador que Ile deu forzas para tomar o último tren para ir a casa e templar o trânsito de ser definitivamente remplazada no mundo polas súas fillas. Así conta Murguía a morte da súa muller. Ao final só importa o que de verdade importa. Nela, entón, o mar."
in Hablar / Falar de Poesia, n.º 6.
posted by Luís Miguel Dias terça-feira, julho 15, 2003
Comments:
Enviar um comentário
